Infrarood hotspot en andere beeldfouten

Alle lenzen die we gebruiken voor fotografie (met een paar exotische en zeer dure uitzonderingen) zijn ontworpen en geoptimaliseerd voor het zichtbare bereik. Dit geldt voor scherpte, scherpstelling en de coating ter bescherming tegen beeldschaduwen bij tegenlicht - het bekendste probleem is waarschijnlijk de infrarood hotspot. Toch kunnen met de meeste lenzen in het IR-bereik nog steeds uitstekende resultaten worden behaald. Helaas kunnen maar weinig van deze fouten in een lens worden gezien voordat deze is getest. Sommige problemen komen echter bij veel lenzen voor, dus laten we eens kijken hoe we ze kunnen omzeilen.

Verlies van scherpte en detail

Het optische ontwerp van onze lenzen is berekend op het zichtbare bereik. In principe kan bij elke lens een bepaald verlies aan scherpte worden gemeten wanneer deze wordt gebruikt voor infraroodfotografie. Bij de meeste lenzen is dit zo klein dat er nauwelijks over gesproken hoeft te worden. Veel erger is vaak het verlies van scherpte naar de rand van het beeld toe - dit komt vooral voor bij groothoekobjectieven en ultragroothoekobjectieven. Om de scherpte in het algemeen te verbeteren, is het handig om het diafragma te sluiten, zoals bij "normale" fotografie. Dit leidt echter tot andere problemen. Aan de ene kant kan diafragmeren een hotspot veroorzaken en aan de andere kant heeft langgolvig infrarood licht veel meer last van diffractievervaging dan het zichtbare bereik. In het algemeen moet het diafragma voor IR-opnamen slechts zo ver worden gesloten als absoluut noodzakelijk is.

Autofocus in infraroodfotografie

Correct werkende autofocus kan kritischer zijn dan beeldscherpte. Met moderne spiegelloze systeemcamera's zijn hier meestal geen problemen of verrassingen. Maar bij digitale spiegelreflexcamera's moet je op een paar dingen letten.

Voor een beeld in het infrarode bereik moet je "iets dichterbij" scherpstellen dan in het zichtbare spectrum. Oude handmatige lenzen hadden hiervoor vaak een rode IR-markering op de scherpstelring. In het AF-tijdperk is scherpstellen niet langer de taak van de fotograaf, maar van de camera - en dit zou ook het geval moeten zijn bij digitale infraroodfotografie. Met een professionele infraroodconversie wordt de autofocus van de spiegelreflexcamera eenmalig aangepast, zodat het AF-systeem van de camera nu alle lenzen correct kan scherpstellen voor het IR-bereik. Een volledige infraroodconversie is de enige manier om de autofocus op een DSLR te kunnen gebruiken en dus snel en betrouwbaar te kunnen scherpstellen.

Een eigenaardigheid van oudere lenzen is vaak het optreden van backfocus bij gebruik van een DSLR. Het verschil tussen zichtbaar en IR-licht, dat op de camera wordt gecompenseerd door de scherpstelling, is niet constant voor alle lenzen. Het hangt af van de optische constructie van de betreffende lens (voornamelijk van de kwaliteit van de asferische correctie) en mogelijk van de ingestelde brandpuntsafstand (voor zoomlenzen). Met de meeste moderne autofocusobjectieven zouden er geen problemen moeten zijn met de autofocus. Hoe ouder een objectief is, hoe waarschijnlijker het is dat het een slecht of helemaal niet asferisch gecorrigeerd ontwerp is. Hier is echter geen regel voor; helaas kan alleen uitproberen helpen.

Helaas kan ik bij het gebruik van een DSLR niet voor elk objectief een perfecte scherpstelling beloven. Om consistent perfecte resultaten te behalen, zelfs met "probleemlenzen", is het het meest zinvol om een (DSLR) camera te gebruiken met contrast autofocus via de sensor. Het verschil in scherpstelling is geen probleem met contrast-AF via de sensor, omdat deze het IR-licht al ziet en nauwkeurig scherpstelt. Met spiegelloze systeemcamera's is de scherpstelpositie over het algemeen geen probleem, omdat deze camera's vanwege hun ontwerp permanent in de "LiveView-modus" werken.

Infrarood hotspot en tegenmaatregelen

Een zeer onaangename beeldafwijking is de hotspot. Een hotspot is een cirkelvormig gebied in het midden van de afbeelding dat helderder is en daardoor duidelijk opvalt. Het blauwe kanaal van de afbeelding heeft hier vaak meer last van en daarom verschijnt een hotspot tot overmaat van ramp als een kleurvlek.

De hotspot wordt veroorzaakt door de ontoereikende coating van de lenzen in het IR-bereik, waardoor deze niet gemakkelijk kan worden vermeden. Als een lens er last van heeft, kan het helpen om te experimenteren met verschillende diafragma's. De intensiteit van de hotspot neemt toe bij diafragmeren. De intensiteit van de hotspot neemt toe bij het diafragmeren, wat nog een reden is om de lenzen niet te ver te diafragmeren. Daarnaast kan tegenlicht de hotspot versterken - het gebruik van een zonnekap is daarom in ieder geval verplicht voor de betreffende lenzen.

Als een hotspot eenmaal in beeld is, kun je proberen om deze op de pc te retoucheren. Ook al lijkt dit mogelijk, het is vaak vervelend en tijdrovend werk. Een zeer snelle en effectieve techniek is om de foto om te zetten naar zwart-wit. De hotspot komt vooral voor in kleuren IR's, in een monochrome foto is hij slechts heel zwak of helemaal niet.

Lichtvlekken en tegenlicht

Het globale beeldcontrast van een IR-beeld daalt erg snel bij tegenlicht. Schaduwgebieden worden dof en troebel en zelfs hotspots kunnen worden benadrukt. Naast de eenvoudige regel om niet te fotograferen in situaties met tegenlicht, is het eerste wat je moet doen om de voorste lens zorgvuldig af te schermen. Dit kan met de hand of met een zonneklep.

Tot slot, als gevolg van de ineffectieve coating van de meeste lenzen in het IR-bereik, treden lensflares zeer snel op in situaties met tegenlicht. Dit fenomeen kan worden voorkomen of in ieder geval geminimaliseerd door situaties met tegenlicht te vermijden, een zonnekap te gebruiken en eventueel te diafragmeren. Een andere optie is om lensflares op een creatieve manier in de beeldcompositie te verwerken! Er zijn extra filters in veel grafische bewerkingsprogramma's die een dergelijk effect kunstmatig creëren. Wij hebben het meteen geïntegreerd.

Voorspelling van beeldfouten

Helaas is het niet mogelijk om van tevoren te zeggen of een lens beeldfouten zal maken en zo ja, welke. Je kunt het objectief zelf uitproberen (denk aan het 14-dagen-omruilrecht als je een objectief koopt, gebruikte objectieven kunnen meestal zonder waardeverlies worden doorverkocht), of de ervaringen van andere fotografen met het objectief onderzoeken voordat je het koopt. Er zijn ook een paar databases op internet die veel gebruikerservaringen hebben samengevat - hier heb je tenminste een indicatie van welke lenzen geschikt zouden kunnen zijn voordat je ze koopt.